mei 2008 (22e jaargang nr.4)

Leeuw is Lam
Bijbelstudie over Openbaring 4 en 5
Drs. H.C. Marchand

Met de Messiah van Händel in de oren en de Aanbidding van het Lam van de gebroeders Van Eijk voor ogen, heb ik me gezet aan deze bijbelstudie. Voor het lezen van de Apocalyps kun je beter te rade gaan bij kunstenaars dan bij exegeten, met Miskotte als gunstige uitzondering. Zijn barokke weergave in Hoofdsom der historie geeft een ideale combinatie te zien van exegeet, ver-ziend profeet en kunstenaar.

Over de gebroeders Van Eijk gesproken: waar zou toch het paneel van de rechtvaardige rechters zijn, in 1935 gestolen uit de St. Baaf in Gent en nog nimmer teruggevonden? Moeten we niet zeggen dat de diefstal uit theologisch oogpunt terecht was? Wat moeten rechtvaardige rechters bij de aanbidding van het Lam? De stoet van heiligen van het oude en nieuwe verbond kunnen we plaatsen; die van de maagden en de martelaren, evenzo; Johannes de Doper en Maria, ze horen er thuis. Binnen het visioen van Openbaring 5 passen ze als stukjes van de legpuzzel. Maar rechtvaardige rechters suggereren richters, politici, koningen. Moeten die niet noodgedwongen ontbreken vanwege keizer Domitianus’ wrede optreden tegen de grijze apostel Johannes en zijn gemeenten in Klein Azië? Het is alsof Hubert en Jan van Eijk het beeld van de aanbidding retoucheren. Alsof zij zeggen: gezien Domitianus was hun absentie toen verklaarbaar, maar in het corpus christianum van 1420 in Vlaanderen mogen ze niet ontbreken.
Een aardig voorbeeld van visie op de geschiedenis, die beeldvorming en schriftvisie bepaalt! Koningen zijn bij Johannes bondgenoten van het Beest. Bijna altijd negatief. Behalve als de heiligen tot koningen en priesters worden gekroond (Openb. 20:1vv en 22:5). Slechts één tekst in Johannes’ profetie vermeldt koningen der aarde die hun lof binnen Jeruzalems poorten brengen. ‘De volken zullen in haar licht leven en de koningen op aarde betuigen daar hun lof’ (Openb. 21:24). De gebroeders maken er gelijk een complete stoet van. In mijn oren klinkt Händels Messiah die de magistrale lofprijzing van hoofdstuk 5 verklankt. Alles wat adem heeft moet het Lam aanbidden. Zo geeft Händel Van Eijks rechters wat kleur op de wangen.

De ontdekking van de hemel
Welke relatie heb je met de geschiedenis als vervolging je deel is? Omwille van het Woord van God en het getuigenis van Jezus blijkt zelfs de stokoude Johannes een gevaar voor Domitianus. Dat je zo oud nog een gevaar kunt vormen, mag alle bejaarden moed geven. Een kale rots in de Egeïsche zee van 14 km lang en 7 km breed is zijn ballingsoord: Patmos. Ze zetten je er af, maar je komt er alleen niet meer vandaan. Op dit Duivelseiland ontdekt Johannes de hemel. In Klein Azië ontdekte hij waar de troon van satan staat. ‘Ik weet waar u woont, namelijk waar Satans troon staat. U bent mijn naam trouw gebleven en hebt uw geloof in mij niet verloochend, ook niet toen Antipas, mijn betrouwbare getuige, werd gedood in uw stad, waar ook Satan woont’ (Openb. 2:14). Er gaat een deur voor hem open in de hemel en hij wordt uitgenodigd door de zelfde stem die hem aansprak in hoofdstuk 1 om naderbij te komen en een blik te werpen in de hemelse troonzaal. Hij ziet twee dingen.
1.Een troon. Daarop troont: Iemand. Te heilig om bij naam te noemen. Die Iemand heeft de uitstraling van de edelstenen jaspis en sardis: kristalwit en rood. Kleurrijk en ontoegankelijk licht. Als een smaragdgroene halo cirkelt de regenboog(trouw en verbond!) zich om de troon. Rondom de ene troon staan nog eens 24 tronen, waarop 24 ouderlingen als mederegenten zitten, in het wit gekleed en met een krans of kroon van goud op het hoofd. 12 ouderlingen van de kerk uit Israel, 12 van de kerk uit de volkeren; of gaat het hier over de 24 priesterordes die de tempelliturgie gaande houden? Van de troon gaan bliksem en donder uit als preludium van wat zich vanaf hoofdstuk 6 over de geschiedenis uitstort. Hier kondigt zich de duistere chaos van de historie aan waar Johannes en de kerk zo onder lijden. Maar er zijn ook 7 vurige fakkels die de 7 geesten zijn, brandend voor de troon, volheid van Geest. Voor de troon ligt een kristallen zee. Doorzichtig en helder. Zo is vanaf de troon gezien de geschiedenis ook: helder en inzichtelijk. Verder staan daar vier wezens, een en al oog. Het eerste wezen zag eruit als een leeuw en het tweede als een jonge stier; het derde had een gezicht als een mens en het vierde leek een vliegende adelaar. Elk van de vier wezens had zes vleugels, met overal ogen langs de randen en aan de binnenkant. Deze vier wezens vertegenwoordigen de schepping.
2.Het tweede dat in dit visioen opvalt is de lofzang. Deze wezens brengen de lofzang op gang. Zij treden op als ‘worshipleaders’. Dag en nacht herhalen ze: ‘Heilig, heilig, heilig is God, de Heer, de Almachtige, die was, die is en die komt.’ Zo laten de vier wezens zien wat de binnenzijde van de schepping is: de lofzang. De schepping die door de geschiedenis geteisterd en door het kwaad gemaltraiteerd wordt, is bestemd tot lof van de Schepper. Hij Die troont wordt voortdurend aanbeden en geloofd, ongestoord en ononderbroken. Hun aansporing is aan geen dovemansoren gericht. De 24 ouderlingen werpen zich neer, leggen hun kronen voor God en zingen: ‘U komt alle lof, eer en macht toe, Heer, onze God, want u hebt alles geschapen: uw wil is de oorsprong van alles wat er is.’ Het stemt tot nadenken dat de schepping de leiding neemt bij de lofzang! Wij zouden veeleer de kerk als koorleider aan stellen over de schepping!

Troon
De blik die Johannes gegund wordt, laat zien dat het in de hemel anders toegaat als op aarde. Daar troont God in ontoegankelijk licht. Daar komen de bliksem en donder vandaan. Daar is ook de glazen zee van onze geschiedenis: alles wordt helder. Hij zit niet zozeer op zijn troon, maar Hij zetelt. Het geheel straalt een bestand, een rust, een zijn uit, dat een schrille tegenstelling vormt met het woelen op aarde.
Wij hebben het niet zo op ‘zetelen’. Het is ons te onbeweeglijk en te onbewogen. Wij hebben meer met beweging. Maar ga eens naar Ravenna en zie hoe op de Byzantijnse mozaïeken Jezus zetelt met de apostelen om zich heen. Wat een fundamentele rust gaat daarvan uit. Op een statieportret zit onze koningin nooit, zij staat. Voor een keizer op zijn troon, moet je terug naar Karel de Grote. We hebben het gevoel, dat chaos en incidenten, toevalligheden en ongerijmdheden de geschiedenis bepalen. Onder de vloer van de geschiedenis zit een zwart gat dat alles naar beneden zuigt. Leviathan op de loer, een Beest uit de afgrond.
Maar één blik in de hemel en het geheim van de geschiedenis blijkt de rust van de troon Gods, waar donder en bliksem en glazen zee hun oorsprong vinden. Waar schepping en kerk doen waartoe zij bestemd zijn: God loven. In al het rumoer van oorlog en geweld op aarde, wil dit ene hemelse ogen-blik met ons meegaan.

Wie is waardig?
Maar daarmee is het visioen niet uit. Op één detail concentreert Johannes zich vervolgens. In de rechterhand van Hem die op de troon zit, ziet hij een boekrol, die van binnen en van buiten beschreven is en is gesloten met 7 zegels. Zonder dat het gezegd wordt gaat het hier om de kern van Openbaring: …om aan de dienaren van God te laten zien wat er binnenkort gebeuren moet (1:1 en 4:1). Zonder enig voorspel spitst, door het optreden van een engel alles zich op een vraag toe: ‘Wie komt het toe de zegels te verbreken en de boekrol te openen?’ En noch in de hemel, noch op de aarde, noch onder de aarde dient zich een kandidaat aan. Het blijft ijzingwekkend stil.
De reactie van de apostel is dat hij zeer weent als de mogelijkheid tot hem doordringt, dat de boekrol van de geschiedenis gesloten blijft en dat er geen helderheid komt over de dingen die haast geschieden moeten. Het is een bij uitstek apostolische wanhoop. Wie leeft en staat in het evangelie kan het niet verdragen als zou blijken dat de geschiedenis zinloos is, de mens tevergeefs op aarde geschapen en de aarde prijsgegeven aan de annihilatio - vernietiging. Je kunt er alleen om wenen als je ten diepste gelooft dat zij bestemd zijn tot heerlijkheid. Kunnen filosofen dat op deze wijze wenen om de geschiedenis? Zal een Germaan wenen om de Götterdämmerung? Maar wie het Woord kent, kan niet anders dan hopen op de gloria Dei. Een wereld die ten onder gaat en een geschiedenis die zinloos blijkt, kan niet verzoet worden door een beperkt aantal van de ondergang geredde zielen. Het wenen van de apostel snijdt alle spiritualisme en dualisme bij de wortel af.

Het lam
De vragende engel wordt afgelost door de antwoordende ouderling: ‘Wees niet verdrietig. Want de leeuw uit de stam Juda, de telg van David, heeft de overwinning behaald, en daarom mag hij de boekrol met de zeven zegels openen’ (5:5). De leeuw uit Juda’s stam; het klinkt krachtig en imponerend: koning van het dierenrijk, King of the jungle! De overwinning moet Golgotha en Pasen zijn. Geschiedt in de geschiedenis. In het vervolg blijkt de leeuw een lam. En nog wel een dat de kerf van het slachtmes nog zichtbaar in de hals draagt. Verwijst naar het paaslam, waarvan het bloed aangebracht op de deurpost van Israël huizen, de garantie was dat de engel met het getrokken zwaard aan hun deur voorbijging. Verwijst naar het lam in de tempel, dat zijn bloed geeft tot verzoening van de zonde. De sporen van kruis en lijden zijn zichtbaar aan deze zoon van David. 28 keer spreekt Johannes in Openbaring van het Lam dat daar staat als geslacht!
Maar voordat we nu concluderen dat leeuw en lam in de dualiteit van kracht en zwakheid tegenover elkaar staan, voegt Johannes twee dingen toe: het lam heeft 7 hoorns en 7 ogen. De veelvoudige hoorns wijzen op de stootkracht. Het zwakke lam blijkt leeuw. Het kruis de overwinning. Hij is de Heer der Heren en de koning der koningen (17:12-14). Het kruis maakt Christus tot de verheerlijkte die alle krachten in de wereld, zowel menselijke als demonische zal overwinnen. De 7 ogen duiden op zijn complete visie. Kracht en visie. Dat maakt Hem waardig de boekrol te ontvangen en te openen.

Lofprijzing
De overname van de boekrol door het lam wordt gevolgd door een van de grootste lofprijzingscenes in de bijbel. We moeten Händel beluisteren om daar iets van te bevatten, Daarmee wordt een voorschot genomen op de heerlijkheid waar schepping en geschiedenis op uitlopen. ‘Het lam dat geslacht is, komt alle macht, rijkdom en wijsheid toe, en alle kracht, eer, lof en dank.’ We moeten daaruit niet de verkeerde conclusie trekken. Er loopt geen simpele ononderbroken lijn van deze wereld naar haar bestemming. Deze lofzang wil niet een al bijna gestorven 19de eeuws geschiedenisoptimisme voeden. Want na deze geweldige lofzang buitelen de hoofdstukken apocalyptiek over elkaar heen. En welke apocalyptiek… Zij eindigen pas in hoofdstuk 20!!
Het gekruisigde Lam regeert. Hij is het geheim van de geschiedenis. Er is slechts overwinning door het kruis. En alleen de weg die over Golgotha voert, leidt de wereld en haar geschiedenis naar zijn bestemming. Deze grondwet van Gods Koninkrijk, zal de grondwet van de geschiedenis blijken. Door lijden tot heerlijkheid.

Drs. H.C. Marchand is predikant (PKN) in Nieuwerkerk aan den IJssel