29e jaargang nr. 4 (mrt. 2015)
thema: Brandpunten van de verkondiging

Verkondiging veronderstelt debat
R. de Reuver

'De kerk wordt van alle kanten uitgedaagd om te verantwoorden waar zij in gelooft.' Met deze kernachtige zin uit de visienota opent de begeleidende brief aan de synodeleden. De vraag waar de kerk voor staat, wordt niet alleen buiten maar ook binnen de kerk gesteld. Dat blijkt uit het synodedebat over de nota en de scherpte van dat debat illustreert het belang van de verkondiging.

Oppervlakkig bezien leek in de discussie de oude scheidslijn tussen orthodoxe en liberaal zich af te tekenen. Veel orthodoxe synodeleden konden zich inhoudelijk goed in de notitie vinden. Dit gold veel minder voor synodeleden uit minder orthodoxe hoek. Toch was de scheiding orthodox – liberaal niet het springende punt. De meningen gingen uiteen over de vraag of gemeenten geholpen zijn met deze notitie in hun bezinning op en toespitsing van de verkondiging. Helpt de visienota gemeenten om in hun context scherp(er) te krijgen waar het van Godswege om moet gaan. Het siert de synode dat over deze aangelegen zaak stevig is doorgepraat.

Noodzakelijk debat
De vraag die in de visienota wordt opgeroepen is essentieel. De inhoud van de verkondiging vraagt om gesprek. Dit gesprek is niet bijkomstig, maar een onderdeel van de christelijke geloofstraditie. De kerk van de Reformatie is uit dit debat ontstaan. In elke tijd en context wordt de kerk uitgedaagd verantwoording af te leggen en te getuigen van de hoop die in haar is. Terecht vragen mensen zich steeds opnieuw af wat het christelijk geloof toevoegt aan hun bestaan en waar de kerk voor staat. Zonder concreet geloofsgetuigenis geen verkondiging. Het christelijk geloof is immers geen pakket gestolde waarheden dat beaamd moet worden, of leer uit een boekje dat op alle vragen een pasklaar antwoord heeft.
Verkondiging is spreken in Gods naam, roeping van Godswege. Deze roep is niemands bezit. Het eist een luisterend oor. Een zoektocht naar het verstaan van de stem van de Overzijde. Dit luisteren vraagt debat. Wat hoor ik, wat hoor jij? En: wat moet er in deze situatie hier en nu worden gezegd en gedaan? Hoe krijgt de verkondiging van het evangelie in deze context gestalte? Hoe krijgt het evangelie stem voor mensen van nu? Om hier goed te horen, heb je twee oren nodig. Eén dat scherp luistert naar de woorden van God die ons zijn overgeleverd. En een oor dat nauwkeurig hoort waar mensen in hun context mee worstelen. Deze context vraagt 'om aanscherping, verlenging, en toespitsing van bepaalde accenten uit het geloofsgoed van de kerk' (Brandpunten, p. 5). Waar beide stemmen bijeen komen, daar krijgt verkonding haar spits.
Dit horen vraagt om debat. Een absoluut gehoor is nu eenmaal zeldzaam. En twee horen meer dan één. Met verve heeft de synode gedebatteerd over wat beide oren horen. Toegespitste verkondiging veronderstelt dit debat. Een synode kan zich met mindere zaken bezighouden.

Verkondiging
De notitie spitst de vraag toe op de inhoud van de verkondiging. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen de inhoud van het geloof en de beleving van het geloof. Tussen inhoud-woorden en houding-woorden. Geloven is immers een werkwoord. Het gaat de auteurs niet om een theorie, maar om geleefd geloof. Verkondiging spreekt uit levend geloof.
Toch draait het in de notitie om de inhoud van het geloof. Door deze toespitsing krijgt de vraag wat verkondiging is en op welke wijze deze tot klinken komt minder aandacht. Hierdoor lijkt het vooral te gaan over de prediking. Door de pers werd de notitie dan ook direct geduid als handreiking voor de prediking. Nu is de prediking een belangrijk instrument van verkondiging. Niet voor niets wordt de prediking liturgisch aangeduid als 'verkondiging'. Protestantse kerken zijn Woord-kerken. De preekstoel staat centraal in de kerkzaal. Voorgangers zijn verbi divini minister': dienaar van het goddelijke Woord.
Toch is verkondiging meer dan prediking. De verkondiging van de kerk klinkt op uit veel. Niet alleen door woorden, maar ook door keuzes die kerk en christenen maken. De verkondiging die doorklonk in het bezwaar, dat de Protestantse Kerk in Nederland met succes heeft aangetekend bij het Europese Comité voor Sociale Rechten tegen het klinkeren van ongedocumenteerden, is breed in onze samenleving gehoord. Het pleidooi voor brood, bad en bed werd gehoord als een signaal 'van een andere zijde'. Juist in de missionaire situatie waarin de kerk in onze cultuur zich bevindt, is de eerste bijbel die niet-christenen lezen het doen en laten van kerkmensen. Preken worden doorgaans gehouden voor eigen parochie en gehoord door eigen parochianen. De principiële keuze van paus Franciscus voor kwetsbare medemensen wordt zelfs in het seculiere Nederland gehoord en gewaardeerd. De verkondiging die uit deze keuzes opklinkt wordt veel breder gehoord dan die van zijn preken in de Sint Pieter.
Het is winst als in de herziene versie van Brandpunten expliciet aandacht wordt gegeven aan het eigene van verkondiging en de vele uitingen ervan. Bezinning op verkondiging die klinkt uit veel is fundamenteel voor een kerk die missionair in de samenleving wil staan.

Toespitsing
De auteurs erkennen dat in de vier thema's van de verkondiging die beschreven worden 'zonder veel moeite de structuur van een klassiek-protestantse dogmatiek' is te herkennen (Brandpunten, blz. 22). Dit maakt de notitie robuust. Op erudiete wijze worden schepping en eerbied, kwaad en hoop, openbaring en vertrouwen, gemeenschap en transformatie op elkaar betrokken. Veel actuele vragen komen binnen één van deze thema's aan de orde. De auteurs laten zien dat het christelijk geloof hierbij veel te zeggen heeft.
De keuze voor de vier thema's is weloverwogen, maar niet absoluut. Niet iedereen kiest voor de zelfde thema's, zoals ook niet iedereen op dezelfde wijze de cultuur analyseert. De keuze voor de vier thema's en de analyse van de cultuur zijn de kracht en de zwakte van de notitie. Van der Kooij en Van den Brink actualiseren de verkondiging naar wat zij met beide oren horen. Dat niet iedereen hetzelfde hoort en tot dezelfde toespitsing komt is evident. In de crisis van de oorlogsjaren kwam Dietrich Bonhoeffer tot zijn toespitsing van de verkondiging. Door de tirannie van het nazisme en de opkomende secularisatie groeide bij hem de overtuiging, dat de kerk niet geroepen is allerlei mooie woorden te spreken. Woorden waren zouteloos geworden. Christenen restten slechts twee zaken: gebed en het goede doen. Op die twee kwam het aan. Om concentratie op God en inzet voor het goede in de samenleving. Is deze toespitsing van de verkonding door Bonhoeffer ook in onze missionaire context niet het overwegen meer dan waard?
De discussie in de synode illustreert hoe verschillend mensen horen. Ieder luistert met zijn eigen oren. Misschien is de vraag waar de kerk voor staat ook wel niet voor allen in alle situaties op dezelfde wijze te beantwoorden is. Je hoeft de brieven van Paulus maar te lezen om te zien hoe de toespitsing van de verkondiging van situatie tot situatie verschilt.
Brandpunten is niet meer en niet minder dan een stevige inhoudelijke aanzet voor het gesprek van lokale kerken over de vraag waar men in die situatie, van Godswege, toe geroepen wordt.

Dr. René de Reuver is predikant van de protestantse Marcuskerk te Den Haag en voorzitter van de generale raad van advies van de Protestantse Kerk.
Mailadres: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.

Om dit nummer te bestellen, klik hier