31e jaargang nr. 2 (nov. 2016)
thema: Helden

B.A. de Graaf
Angela Merkel
Hardnekkig opkomen voor de menselijke waardigheid

Tot 2015 was Merkel de IJzeren Dame van Duitsland, de vrouw die met een stalen gezicht keer op keer immense verkiezingswinsten wegstak en de onverwoestbaarheid van de Oost-Duitse Brockenberg uitstraalde. Ze had vanaf 1989 gestaag carrière gemaakt, eerst als Helmut Kohls ‘Mädchen’, daarna als de CDU-kroonprinses die haar rivalen overtroefde en haar leermeester meedogenloos af serveerde toen hij over tijd was. Ze leek vooral gedreven te worden door de wens naar stabiliteit, ‘Sicherheit’, en staatsraison. Dat haar vader predikant was in de DDR, dat haar moeder in het geheim Engelse les gaf aan dissidenten, dat leek zich niet in een soortgelijk idealisme of principiële politiek bij dochter Angela te hebben vertaald. Die had zich relatief afzijdig gehouden van de politiek, was lid geweest van de FDJ. Ze was (anders dan het NRC Handelsblad AfD-leider Frauke Petry onlangs liet beweren) nooit een actief partijkader, maar evenmin een oppositionele activist. Haar collega Joachim Gauck stak in de laatste jaren van de DDR zijn nek veel verder uit, en wierp zich als directeur van het Stasi-archief na 1989 op als het democratische geweten van de nieuwe Bondsrepubliek.
Had Merkel dan geen principes? De goede verstaander kon al wel opmaken dat vrijheid haar lief was. En ook dat dit nooit een ongelimiteerde vrijheid was ten koste van de ander, of een vrijheid die alleen in dienst stond van kopen en consumeren. Merkel was geen VVD-politica, die het alleen om de kracht van de euro ging. Ze is wel weggezet als opportunistisch, als machtsmens (volgens Forbes is ze de machtigste vrouw ter wereld). Maar in diverse redes pleit ze al een paar jaar lang voor ‘Freiheit in Verantwortung’, voor verantwoordelijkheid nemen voor kwetsbare groepen, mede daartoe geïnspireerd door de christelijke ethiek.
Toch was het een verrassing dat ze zo rigoureus en radicaal de kant koos voor de vluchtelingen in 2015, en de grenzen van haar land openstelde. Dat ze daarmee tegelijkertijd het begin van haar val in de peilingen in gang zette, had ze zelf denk ik niet verwacht. Maar ze is in haar keuze voor solidariteit en barmhartigheid niet minder standvastig geworden. Met de AfD-activisten op straat, een toename van xenofobistische geweldsincidenten en partijgangers die haar vanuit Beieren het liefst zouden lozen, is dat geen kleinigheid. Merkel liet in 2015 al haar gebruikelijke koelheid en politieke terughoudendheid varen, en bekende zich bovendien openlijk tot het christendom, en riep de Duitse bevolking zelfs op meer naar de kerk te gaan en zich in de bijbel te verdiepen. Sindsdien komt ze volgens insiders eerlijker, ontspannener en vrijer over dan ze ooit was. Volgens haar vriend en collega Rainer Eppelman (in de DDR-tijd dominee en dissident) heeft ze haar ware vorm gevonden. En dat is een vorm die opiniepeilingen trotseert. Die niet afgestemd wordt op straatemoties, die niet buigt voor druk vanuit de eigen partij.
Merkel zorgde jarenlang voor toenemende groei, welvaart, ze zorgde ervoor dat de Duitsers niet of nauwelijks met problemen werden geconfronteerd. Ze stond voor comfort. Nu omarmt ze het ongemak. Ze confronteert de Duitse bevolking met hun verantwoordelijkheid vanuit de geschiedenis, vanuit die christelijke ethiek. Het zou wel eens haar einde als politica, als succesvol kanselier kunnen zijn. Maar het is ongelooflijk moedig en dapper om zo van haar inspiratie te getuigen, om op die tweesprong tussen macht en roeping de zware weg te gaan.

Dr. Beatrice de Graaf is hoogleraar Geschiedenis van de Internationale Betrekkingen aan de Universiteit Utrecht. Mailadres: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..