37e jaargang nr. 6 (juli 2023)
thema: Zomernummer
Ben Heijting
Een eindeloos gesprek
Handelingen 17:2
‘Ben je nou een discussie aan het winnen? Of elkaar aan het verliezen? Verlies elkaar niet als polarisatie dichtbij komt.’ Sire legt met haar campagne over polarisatie omtrent vaccinatie, klimaat en asiel in de samenleving de vinger op de gevoelige plek. De spotjes van de Stichting Ideële Reclame komen langs in de media en gaan erover dat een goede discussie een uitwisseling van gedachten is, waar iedereen wijzer van wordt.
Deze campagne kwam in mijn gedachten bij de ruzie die ontstaat als Paulus drie sabbatten lang in de synagoge te Tessalonica met mensen van zijn eigen volk en geloof de Schriften leest en over Jezus spreekt. Wat ging daar nu precies mis? Lag het aan Paulus, aan zijn manier redeneren? Liet hij anderen niet uitpraten? Lag het aan zijn boodschap? Of speelden er andere belangen mee?
Vragen bij de praktijk
Op de website van Sire staan twaalf ‘geboden’ om elkaar bij oplopende meningsverschillen niet te verliezen. Ik licht er een paar uit die kunnen helpen wat er Handelingen 17:1-15 speelt:
- Word het eens dat je het niet eens bent met elkaar;
- Tel tot tien als je iets lelijks dreigt te zeggen;
- Vraag waarom het onderwerp de ander zo bezighoudt;
- Benoem de hechte band die jullie hebben;
- Laat elkaar uitpraten.
Voordat het over Paulus gaat, sta ik stil bij de vraag wanneer je zelf aan een gesprek een beroerd gevoel overhield. Wat was omgekeerd een goed gesprek dat je had met iemand met een totaal andere opvatting? Waar lag dat aan? In veel families, met vrienden, of tussen collega’s schuurt een onderwerp als klimaat. Soms zit je er tussen. Je begrijpt argumenten die over en weer gaan, toch blijf je met een gevoel van onbehagen zitten.
Paulus’ uitleg
Paulus reist naar de belangrijke stad Tessalonica – de hoofdstad van Macedonië en heden ten dage de tweede stad van Griekenland. Hij spreekt in de synagoge met mensen die dichtbij hem staan over het geloof in de Messias. Er wordt ellenlang gedebatteerd over Paulus’ uitleg. Het zal een levendige discussie zijn geweest, een debat met stem en tegenstem. Enerzijds zijn er Joden – niet veel, maar toch wel een aantal – onder de indruk. Men herkent het punt van het lijden van de Messias. Is dat niet een rode draad in Israëls geschiedenis, dat telkens weer ondergaan in de wereld van de grootmachten? Tot op heden is voor Joden één woord genoeg om de ellende te voelen van de slaventijd in Egypte, van het trauma van de ballingschap, van eeuwenlang antisemitisme met het drama van de Holocaust als extreem dieptepunt. Tegelijkertijd zien ze met Paulus in de Schriften de hoop op bevrijding. Telkens was er ook opstanding, kwam het volk overeind door Gods trouw: Exodus, terugkeer als ballingen. Zo, stel ik me voor, legde Paulus de Schriften uit, troostend en bemoedigend. Vervolgens komt Paulus voor zijn joodse geloofsfamilie met een onverwacht concrete toepassing. Hij verkondigt dat deze twee lijnen van Israëls geschiedenis samenkomen in het leven, de kruisdood en de opstanding van één van hen: rabbi Jezus uit Nazaret. God heeft in Jezus getoond één te willen zijn met zijn lijdende volk en de lijdende mens zonder meer! Door hem op te wekken uit de dood is Jezus aangewezen als de gehoopte Messias. In Hem vinden wij God.
Een eindeloos gesprek
Het maakt de tongen los in de synagoge. Ik vraag mij af: was Paulus bezig een discussie te winnen maar ondertussen broeders en zusters kwijt te raken? In het Grieks staat er dat hij dialogiseerde (dielexato) en dat wordt in de NBV21 vertaald met debatteren. De Naardense Bijbel is voorzichtiger: ‘hij bespreekt (…) met hen (gedeelten) van de Schriften, die hij openlegt (paratithèmi).’ Willem Barnard krijgt bij deze woorden het beeld van het wekelijkse openleggen van de kanselbijbel met zijn bladen als vleugels links en rechts. Bij het voorlezen en het vergelijken van Schrift met Schrift zie je tot je verrassing Pasen oplichten. Was Paulus dwangmatig bezig? Volgens Lucas leidde Paulus zijn joodse geloofsfamilie door de geschiedenis van hun volk heen tot hij uitkwam bij Jezus. Paulus nodigt uit: vergelijk dit met dat, kijk hier, kijk daar. Hij brengt een dialoog op gang. Hij kon dat in de synagoge doen vanwege de hechte band die er is. Hij spreekt met overtuiging omdat er iets op het spel staat. Er verscheen een mens gezalfd door God die opstaat voor een klein volk, voor arme mensen, voor een wereld in nood. Zijn intentie – die indruk wekt Lucas in elk geval – was een eindeloos gesprek. Geen gesprek zonder eind, waar je alleen maar moe van wordt, maar één waarvan je positief zegt: dit is het einde!
Agree to disagree
Was het de grote lijn die schuurde? Onwaarschijnlijk. Paulus’ verhaal is hen op het lijf geschreven. Alleen de toepassing op Jezus niet. Dat kan, het is een grote stap. Spannend dus. Want hoe ga je met elkaar om als je het echt niet met elkaar eens bent? In de synagoge? In een familie? In de kerk? Heeft Paulus lelijke dingen gezegd? Volgens Lucas niet. Waarom zei men niet in de lijn van Sire tegen elkaar: laten we het erover eens zijn dat we het op dit punt niet eens worden?! Laten we dat accepteren en blij zijn met wat ons bindt. Dat is hoe je met elkaar kunt leven zonder jezelf tekort te doen. Dan voel je je vrij om te vertellen waarom de belijdenis van Jezus als dé Messias je raakt en jou wel overtuigt.
Waarom het toch misging (en in Berea niet)
Volgens Lucas speelt jaloezie op het succes dat Paulus heeft met het evangelie een funeste rol. Als er jaloezie in het spel is maakt dat een eerlijk gesprek over geloof of welk ander belangrijk onderwerp onmogelijk. Dan moet het eerst over die storing gaan. Daar wijst Sire terecht op. In Tessalonica lukt dat niet meer. Er wordt volk geronseld dat beschuldigingen schreeuwt waarvoor ieder mens zich zou moeten schamen. Toch is jaloezie niet de enige stoorzender. Want de joodse gemeenschap in Berea (tachtig kilometer westwaarts, het huidige Vergina) reageert totaal anders op precies dezelfde boodschap en manier van doen van Paulus. Een aannemelijke verklaring is dat de Joden in Tessalonica in een Romeins machtscentrum woonden en bang waren voor het overtreden van ‘de dogmata van Caesar’. Ook een overheid kent dogma’s! De verkondiging van een mens die opstaat voor een hemels koninkrijk strookt niet met absolute gehoorzaamheid aan de leider. In Berea, weg van het centrum van de macht, heerst echter een vrijer klimaat. Daar hebben mensen ruimte in hoofd en hart om zich te verdiepen in het hoopvolle nieuws dat Paulus brengt. Ze hebben belangstelling zonder enig ander belang dan verlangen naar waarheid. Dat blijkt de clou te zijn: oprechte nieuwsgierigheid naar wat waar, schoon en goed is én zonder angst. Dat creëert ruimte voor gesprek over wat gevoelig ligt én voor het evangelie.
M.B. Heijting is predikant van de Protestantse Gemeente Leerdam (wijkgemeente Kerk aan de Linge). Mailadres:
- Raadplegingen: 373