30e jaargang nr. 4 (maart 2016)
thema: Kerstening, ontkerstening, herkerstening van Europa

O. Noordmans
Europa
Handelingen 16:6

Wie een naam zoekt voor de nood der wereld kan er thans een vinden: Europa. Dat is het nu even goed als een werelddeel op de kaart. En de andere werelddelen kijken toe, zoals men om het bed van een zieke staat. Men merkt, hoe de gedachten dezer 'omstanders' in hen vermenigvuldigd worden.
Eerst de Joden en daarna degenen, die toen met Jezus in aanraking zijn gekomen. De Joden hebben het ons in de oorlog wel gezegd: Eerst wij en dan jullie. Zij dachten daarbij aan de behandeling door de Duitsers. Maar deze woorden hebben ook nog een diepere zin. Het is niet toevallig, dat van vijf werelddelen uitgesproken Europa in deze moeite gekomen is. Geografisch is het niet te verklaren. Historisch ook niet helemaal. De wijze, waarop de anderen er kennis van nemen en zich er rekenschap van geven, doet ons vermoeden, dat zij zich er van bewust zijn 'omstanders' te zijn. En wij weten wederkerig, dat zij er niet in betrokken zijn zoals wij. Het verschil is er niet een van graad, maar van aard. Wij hebben een handel, een zaak met God, waardoor het verklaarbaar wordt, hoe wij in deze eenzame stelling gekomen zijn en hoe de anderen dat zo scherp zien, dat het ons benauwt.
De verklaring staat boven deze overdenking in de tekst uit de Handelingen der apostelen. "…werden zij van de Heilige Geest verhinderd het Woord in Azië te spreken." De Heilige Geest verhinderde Paulus en Silas het Woord in Azië te spreken. Was het, menselijkerwijs gesproken, andersom gegaan; had de Heilige Geest deze beide zendelingen oostwaarts gezonden, in plaats van westwaarts, dan zouden wij nu de rol van toeschouwers hebben kunnen vervullen. Maar Jezus is met zijn Evangelie deze kant uit gekomen; de Heilige Geest verhinderde hen het Woord in die andere richting te dragen.
Hoe zwaar een volk, een werelddeel daaraan draagt, dat hun de woorden Gods zijn toebetrouwd (Rom. 3:2), dat kan men zien aan de Joden. Men ziet het ook aan degenen, die daarna met het Woord in aanraking zijn gekomen. Dat is de volle zin van wat de Joden zeiden: eerst wij, dan jullie.
Ik zei daarstraks, dat het lot van Europa niet geheel uit haar geschiedenis is te verklaren. Dat kan reeds daarom niet, wijl een volk, een werelddeel pas recht geschiedenis krijgt, als hun de woorden Gods zijn toebetrouwd. Vergelijkenderwijs heeft Azië, tenminste als werelddeel, nog geen geschiedenis gehad. Alle echte geschiedenis is kerkgeschiedenis. Dat het Evangelie deze kant op is gekomen, heeft een zielkundige oorzaak in het leven van Paulus. Deze apostel wilde een eigen arbeidsveld, evenals later Livingstone. En daarvoor koos hij Europa, zoals Livingstone Afrika. Paulus wilde, evenals de ander later, niet op eens anders fundament bouwen (Rom. 15:20). En hij stond evenmin als zijn Britse dubbelganger graag onder superieuren; bijv. Petrus en Jakobus.
Dit is de psychologische reden van Paulus' reis naar het westen. Dat is wel interessant, maar het is niet het voornaamste. De ware reden is niet te zoeken in de eigen ziel van de apostel, maar in de Geest van God, die hem leidde. Ons lot is niet bepaald geworden door hele of halve ruzies tussen de apostelen (Gal. 2:11-14), maar door het bedenken des Geestes, dat vrede is (Rom. 8:6). Niet Paulus is de hoofdpersoon in Handelingen 16, maar de
Heilige Geest. En waarom Paulus naar Europa kwam en waarom wij nu in deze crisis zijn, dat weet ook alleen de Heilige Geest, die alle dingen onderzoekt, ook de diepten Gods (1 Kor. 2:10).
Toen Paulus aan de rand van Azië gekomen was, stonden wij aan de overkant en riepen hem (Hand. 16:9v.). Nu, op een afstand van bijna twintig eeuwen, doet het ons vreemd aan, als wij deze dingen lezen. Bijna zou ik zeggen: als een poppenspel, dat door een onzichtbaar mechaniek bewogen wordt. Paulus, die niet naar Azië mag en niet naar Bithynië en wij, die in de nacht aan de kant van Europa staan te roepen. Inderdaad komt ons het werk des Geestes soms voor als mechaniek. Wij doen ons best de menselijke handelingen zielkundig, en de geschiedenis pragmatisch, naar haar begrijpelijke samenhang te verklaren. De werkingen des Geestes gaan daar echter boven uit.
Ik schreef zo pas, dat het ons op een afstand van twintig eeuwen als een raadselachtig spel voorkomt. Maar ik moet dat corrigeren. Op een distantie van één eeuw is het evenzo. Ik heb pas een boek over Livingstone gelezen. Daarin gaat het precies zo toe. Zendeling Moffat, werkzaam in Koeroeman in Zuid-Afrika, placht te vertellen, dat hij vaak 's morgens op een hoogte had gestaan en in het noorden duidelijk "de rook van duizend dorpen had gezien, waar het Evangelie nog niet was verkondigd". Dat had hij gezien in de geest. In Engeland terug, bezocht hij het internaat, waar Livingstone werd opgeleid. Deze vroeg hem of hij dacht dat hij 'goed genoeg was voor Afrika'. "Ja", antwoordde Moffat, "als u bereid bent de bewoonde wereld te verlaten en naar het noorden te trekken." En zo gebeurde het. Als door een magneet werd Livingstone op zijn reizen getrokken.
Graag wil ik enige balen psychologische romans cadeau geven voor zulk poppenspel, als daarbij figuren als Paulus en Livingstone in beweging komen. Dan stort de Geest in hun harten uit: liefde, blijdschap, vrede, lankmoedigheid, goedertierenheid, goedheid, geloof, zachtmoedigheid, matigheid (Gal. 5:22). Zij liggen ook als dauw over hun werk (Ps. 133:3).
Waar zijn ze gebleven, deze liefde, deze vrede, dit geloof? Waar zijn ze nu in Europa? Waar is Jezus gebleven, die met zijn Geest naar ons werelddeel gekomen is?

Ik geloof in God de Vader,
En in Jezus Christus, zijn eniggeboren Zoon.
Ik geloof in de Heilige Geest.
Ik geloof één heilige, algemene, christelijke kerk,
De gemeenschap der heiligen,
Vergeving der zonden,
Wederopstanding des vleses
En een eeuwig leven.

Is dit goddelijk spel een schimmenspel aan de wand van ons werelddeel geweest? Daarop kan alleen de Geest zelf, die het werk drijft, een afdoend antwoord geven. Paulus en Livingstone wisten, dat zij nooit genoeg konden krijgen van die drijving. Paulus wilde altijd verder westwaarts, naar Spanje (Rom. 15:24-28); Livingstone noordwaarts. En zij kregen evenmin ooit genoeg van dat andere werk des Geestes, vóór hen uit: de opening der harten. Van de eerste christin in Europa, Lydia, de purperverkoopster, wordt dat gezegd (Hand. 16:14), dat de Here haar hart opende.
Dan wordt uitgemaakt wie een levend mens is en wie een schim. Europa ligt binnen in u. En het oordeel, waarin dit wereldgebeuren gekomen is, is een rechtszaak Gods, waarin gij persoonlijk betrokken zijt.

P.s. Deze meditatie schreef de bekende theoloog Oepke Noordmans in 1948, kort na de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog. Europa, een werelddeel in crisis, dat geldt op andere manieren nu weer. In de kerk kunnen wij niet over een crisis spreken zonder de oordelen van God erin te betrekken (het Griekse woord krisis betekent oordeel). Dat is hoopvoller dan wanneer we dat niet zouden doen (Wim Dekker).

Uit: O. Noordmans, Gods poorten, VW dl. 8, p. 152-154.