32e jaargang nr. 1 (sept. 2017)
thema: Laten wíj bidden!
W. Terlouw
Bidt zonder ophouden
Het aantal activiteiten dat wordt ontplooid om het samen bidden te stimuleren neemt toe. Er zijn gebedskalenders, een gebedsapp met dagelijks nieuwe gebedspunten en gebedskringen. Bidden in de eredienst wordt wel ervaren als te kaal, te dun tegenover persoonlijk gebed en nieuwe initiatieven. Waar komt deze hang naar het bijzondere, naar meer van de Geest, meer bidden etc. vandaan? Zo ongeveer de aanleiding voor dit artikel. Vanuit het vermoeden dat ik met dat ‘meer’ wel ervaring zou hebben, vroeg de redactie mij om hier wat op door te denken. Het is uiteindelijk een (beperkte) verkenning geworden op dit terrein met wat overwegingen hoe dit alles vruchtbaar kan zijn voor de traditionele kerk(dienst).
Mijn eerste ervaring met samen bidden buiten de kerkdienst en de min of meer rituele gebeden thuis gaat jaren terug. Ik was een jaar of 15. Het was een zolder van een stokoud pakhuis in de binnenstad van Dordrecht, een koffiebar van Youth for Christ. Daar sloeg bij mij de vonk van het evangelie: ‘het gaat God om jou, persoonlijk!’ in. Anders dan bij de preken in de gewone kerkdiensten (GB en confessioneel) die doorgaans langs mij heen gingen, al proefde ik een enkele keer iets van echtheid. In die koffiebar leerde ik ook het kringgebed kennen: een voor een kwam je aan de beurt om tegen God te zeggen wat je op je hart had. De eerste keer natuurlijk grote schrik. Maar je leerde wel vrijmoedigheid in het persoonlijk bidden. Bij mij komen titels van boekjes als ‘Bidden, praten met God’ en ‘Zeg het maar gewoon’ boven.
Ik merkte ook dat eigenlijk elke activiteit in de evangelische wereld voorafgegaan werd door een bidstond. Bij spannender activiteiten, bijvoorbeeld een evangelisatietent in de binnenstad, was er ook een voortgaand gebed op andere plaatsen. Bidden als geestelijke strijd.
Sinds die tijd heb ik kennisgemaakt met talloze varianten van het gezamenlijk gebed in de vorm van bidstonden, gebedskringen, gebedspastoraat, enz. Kenmerkend zijn o.a. het persoonlijke, het concrete, investeren in tijd voor gebed, verwachting van verhoring en een diep besef van afhankelijkheid in alles van God. Dat laatste niet zelden ook gekoppeld aan een open staan voor een bijzondere leiding van de Heilige Geest. De laatste jaren zijn er ook talloze mogelijkheden bijgekomen om deel te nemen aan een online ‘gebedsgemeenschap’. Je hoeft maar te googelen op ‘bidden’ en je vindt allerlei mogelijkheden.
Monastieke gebedsbeweging
Er zijn altijd gebedsbewegingen geweest, vaak samenhangend met een verlangen naar vernieuwing van een ingeslapen, gecompromitteerde of te zeer verstarde kerk. De belangstelling voor gebed in allerlei vormen in onze tijd hangt doorgaans ook nauw samen met een verlangen naar vernieuwing en verdieping in kerk en wereld.
Teruggaand in de kerkgeschiedenis kun je allereerst denken aan de kloostertraditie, die al teruggaat tot de eerste eeuwen. De monastieke beweging is ten diepste allereerst een gebedsbeweging. Het gezamenlijk en doorgaand gebed, verdeeld over het etmaal in de getijden, waarin de Psalmen leidend zijn. Dat gezamenlijk gebed draagt echter ook het persoonlijke gebed en meditatie, de oefening in de gerichtheid op God. Kloosterleven is in de essentie ook oefenen in het leven in gemeenschap, discipelschap en gastvrijheid, gedragen door de gebeden.
Het lijkt erop dat deze monastieke spiritualiteit vandaag weer velen aantrekt, juist ook mensen die helemaal niet in de Rooms Katholieke traditie zijn opgegroeid, in de vorm van regelmatig kloosterbezoek bijvoorbeeld. Dat is in een snelle tijd die gericht is op instant bevrediging best bijzonder, want de ordening van de diensten, de gebeden en de stiltes in een klooster zijn in eerste instantie tamelijk steil en niet makkelijk toegankelijk. Maar juist daardoor ook aantrekkelijk voor mensen die zich willen ontworstelen aan de vluchtigheid en oppervlakkigheid en drukte van het gewone bestaan.
Ook buiten de RK traditie is er sprake van een bloei van ‘neomonastieke’ bewegingen. Naast Taizé denk ik bijvoorbeeld aan Iona, Northumbria Community die geïnspireerd zijn door de vroege Keltisch monastieke spiritualiteit. Deze gemeenschappen hebben een internationaal netwerk van mensen die zich ermee verbonden voelen. Ik heb de indruk dat deze spiritualiteit ook aantrekkingskracht heeft voor allerlei mensen die zich niet (meer) zo kerkelijk laten binden (post-evangelisch?), maar wel verlangen naar toegewijd discipelschap in het hele leven.
Piëtistische en evangelische bewegingen
Met name vanuit evangelische en charismatische hoek wordt er in onze tijd een grote nadruk gelegd op de waarde en de noodzaak van gezamenlijk en aanhoudend gebed. Dat kun je ook terugvinden bij de grote piëtistische bewegingen in de17e en 18e eeuw. In de talloze boekjes die in de evangelische wereld verschijnen over gebed wordt bij herhaling benadrukt dat alle grote vernieuwings- en opwekkingsbewegingen in de kerkgeschiedenis voorafgegaan en gedragen zijn door langdurig en aanhoudend gebed van enkelingen, maar zeker ook van kleine groepen. Kenmerkend daarin is het spontane en vrije gebed, waarin elke deelnemer hardop mee kan doen: de vorm die wij kennen als gebedskring of bidstond.
Een typerend voorbeeld las ik over de rol van gezamenlijk gebed in de beweging van de Hernhutters / Moravische broeders, gesticht door Graaf von Zinzendorf. Er waren veel gebedssamenkomsten. In zulke bijeenkomsten konden er ook bijzondere ervaringen van de Heilige Geest zijn, waarbij mensen diep in hun hart geraakt werden door Gods genade, maar waarbij ook de stem van God verstaan kon worden om uit te gaan in de wereld in het werk van zijn Koninkrijk. Het gericht zijn op zending en evangelisatie en niet zelden op radicaal dienstbetoon is kenmerkend voor deze traditie van gezamenlijk gebed. Gebed voor de wereld, gebed om leiding van de Geest, gebed niet in de laatste plaats om geestelijke vernieuwing in de kerk, missionair gericht. Zulke verhalen zijn over allerlei opwekkings- en revivalbewegingen te vinden.
Tegen deze achtergrond zie ik de talloze initiatieven van gebedsgroepen in onze tijd, binnenkerkelijk en vaak interkerkelijk. Soms ook binnen een specifieke context, een bedrijf, de politiek, een school. Vaak is er een bijzondere aandacht voor gebed voor Israël en vervolgde christenen.
Gebedspastoraat
Ik noem nog een aparte vorm van gezamenlijk gebed, nl. in persoonlijk pastorale context. Ik heb het leren kennen vanuit de charismatische vernieuwing als ‘gebedspastoraat’ – gegroeid vanuit ervaringen in de Engelse kerk met wat men prayer-counseling noemt. Al jaren bestaat in Nederland de werkgroep ‘In Christus heel’, zijdelings verbonden met de Charismatische Werkgemeenschap. Via de New Wine beweging is een vergelijkbare vorm in Nederland bekend geworden als ‘ministry gebed’. Het gaat hier om een vorm van pastoraal gebed dat ‘bediend wordt’ door twee personen aan iemand die speciaal om gebed gevraagd heeft. Ministry vindt vaak plaats tijdens of na een samenkomst in een gemeente of een conferentie.
Gebedspastoraat van ‘In Christus heel’ is vaak een vorm waarin ruim de tijd genomen wordt om afwisselend met gesprek en gebed en stilte die ene persoon in Gods aanwezigheid te brengen. Kenmerkend is in beide gevallen de nadruk op ‘luisterend bidden’: heel bewust open staan voor een bijzondere leiding van de Heilige Geest met het oog op de specifieke situatie van de pastorant.
Zelf heb ik deze vorm van gebedspastoraat een aantal keer als buitengewoon heilzaam ervaren, omdat er voor mijn situatie van het moment echt een weg open ging om verder te gaan. Ook in diverse Protestantse gemeenten wordt intussen een mogelijkheid aangeboden voor pastoraal gebed na een dienst. Als er bij iemand zaken zijn aangeraakt tijdens een dienst kunnen die dan direct ook in gesprek en in gebed gebracht worden. Het zou mooi zijn als zo’n aanbod veel algemener zou worden.
‘En zij volhardden in de gebeden’
Bijbelse basis voor bewegingen die veel nadruk leggen op gezamenlijk gebed naast de erediensten is vooral te vinden in diverse passages in Handelingen, waar de gemeente kennelijk soms ook langdurig bijeen was in eendrachtig gebed. Te denken valt aan Handelingen 1 en 2, vergelijk ook de beschrijving van het leven van de jonge gemeente in eind Handelingen 2. Het gebed na de eerste vervolging ( Hand. 4:24 ev.) Het nachtelijke gebed op het moment dat Petrus gevangen zat (Hand. 12:12 ev). Daarnaast zijn er de aansporingen van Jezus (Luk. 18:1ev) en in de apostolische brieven om te blijven bidden zonder ophouden (bijv. 1 Tess. 5:17 ev; Kol. 4:2; Ef. 6:18 vgl. bij die laatste tekst Willibrord en de Naardense Bijbel: ‘houd hiervoor nachtwaken’). De indruk is gerechtvaardigd dat gezamenlijk bidden een vertrouwde werkelijkheid was in de eerste gemeente.
‘De Heilige Geest zei ….’
Enkele malen wordt ook gesproken over een bijzondere leiding van de Heilige Geest tijdens bijeenkomsten van gebed en soms ook vasten. Bekendste is in Handelingen13:2, waar de Geest tijdens zo’n samenkomst aanwijzing geeft om Saulus en Barnabas uit te zenden om het evangelie verder in Klein Azië te gaan verkondigen. Diverse andere keren wordt er ook samen gebeden, soms is er dan ook een woord van ‘profeten’: een bijzonder inzicht over de weg die voorligt. Gebedsbewegingen vanuit charismatische achtergrond leggen veel nadruk op deze mogelijkheid. Waarom zou de Geest niet ook vandaag spreken tot de gemeente? En wil God via gebed niet ook vandaag mensen inschakelen in zijn reddingsplan voor de wereld?
‘Strijd in de hemelse gewesten’
Daarmee raak ik nog aan een ander thema dat in sommige gebedsbewegingen heel centraal staat: bidden als deelnemen aan de strijd in de hemelse gewesten – en daarmee invloed mogen uitoefenen op ontwikkelingen in de wereldgeschiedenis. Vaak wordt Efeziërs 6:10 ev aangehaald. Daarnaast wordt een bijbelse figuur als Daniël dikwijls als belangrijk voorbeeld gezien, als iemand die met zijn gebeden de gang van gebeurtenissen in de grote wereldgeschiedenis heeft beïnvloed. Het verbaast zo ook niet, dat er in dit verband veel belangstelling bestaat voor apocalyptische bijbelgedeelten en daarmee samenhangend voor de bijzondere rol van Israël in de wereldgeschiedenis.
Effectief bidden
In deze sfeer kom je ook boekjes en cursussen tegen met als thema ‘effectief bidden’ of ‘strategisch gebed’. Met name in dit klimaat begint mijn theologische geweten en ook mijn geseculariseerde hart te protesteren. Soms wordt er een magisch dualistisch wereldbeeld gehanteerd met de strijd van kwade en goede machten en invloeden, die wij mensen dan kunnen beïnvloeden. Het kan grenzen aan een vorm van (heidense) manipulatie van God. Als wij niet op de juiste manier bidden, komt het allemaal niet goed. Vrijwel altijd functioneren voorbeelden van spectaculaire gebedsverhoringen als bevestiging en legitimatie, waarbij ik als gewone gelovige tobber met weinig resultaten al gauw erg ontmoedigd kan raken. Hiermee kom ik tenslotte op een aantal evaluatieve overwegingen.
Nog enkele kanttekeningen
Priesterschap van alle gelovigen
Samen bidden kan een krachtige vormgeving zijn van het priesterschap van alle gelovigen. Dat is onmisbaar aanvullend op onze erediensten die toch nog altijd erg ambtelijk ingericht zijn. Waarom bij de gebeden in en rond de dienst niet meer mensen inschakelen? Het is voor sommige mensen ook een charisma – gave van de Geest om een bediening te hebben voor gebed. Daarom vind ik het een grote zegen en eigenlijk een must dat er aparte gebedsmomenten / gebedsgroepen zijn in de gemeente om voorbede en dankzegging te doen om ruimte te geven aan deze gaven en opdracht.
Zeg het maar gewoon
Bidden is als het praten van een kind met zijn Vader, er is de kant van ‘vriendschap met God’. Het is een zegen als je misschien al van jongs af aan geleerd hebt om te oefenen in zo’n vertrouwelijke omgang met God. Ik vind dat een belangrijke aanvulling en correctie op een gebedscultuur van overdreven plechtigheid of in andere kerkelijke sferen die van intellectueel literair geformuleerde gebeden, ver over de hoofden van gewone mensen heen.
Er is ook een maar. Ik merk dat de gewoonte van het samen hardop bidden ook een cultuurtje kan worden. Druk op de knop en er volgt op de automatische piloot een veelheid van woorden, niet zelden zichzelf en elkaar herhalende clichés en stopwoorden. Soms ook te platvloers, te veel ‘kind bij papa-God op schoot’.
Zelf kies ik bij een gezamenlijke gebedsvorm steeds vaker voor de vorm waarbij de deelnemers enkel een naam of situatie kunnen noemen om bij God te brengen, zonder daarbij Hem alvast een plan voor te leggen hoe Hij dat best mooi zou kunnen oplossen. En zonder al te veel geëtaleer van persoonlijke vroomheid.
Luisterend bidden
Een belangrijke aanvulling op onze gebruikelijke stijl van monologisch al dan niet met veel woorden gebeden uitspreken is de ruimte te nemen voor meer stilte en die dan gevuld met open zijn om te luisteren naar de stem van de Heer. Stil gebed bij het begin van de dienst en bij de voorbeden mag ook best wat langer duren dan de gemiddelde 12 seconden. In zekere zin komen de monastieke en de evangelische lijnen hier ook samen in de ruimte voor stilte en bewust tijd reserveren voor gebed. Het heilzame van luisterend bidden in een specifiek pastorale setting heb ik al genoemd. Een tekst die opkomt, een lied, een beeld: soms kan het zomaar Gods Woord voor jou in die situatie worden.
Als het maar om een ontspannen openheid gaat en niet om manipulatie of geestelijke prestatiedruk. In sommige kringen (bijv. New Wine, Evangelisch Werkverband) wordt er ook methodisch geoefend om de stem van God te horen. Ik ben niet in de positie om te oordelen, maar voel wel dat je dan gauw grenzen over kunt gaan. Te vaak wordt een bijzonder geschenk van de Heilige Geest tot een methode, een principe dat altijd herhaalbaar moet zijn. Resultaten uit het verleden… En ook: dat het ‘werkt’ of dat er iets bijzonders gebeurt, is niet per definitie bewijs of kenmerk van de Heilige Geest.
Behoud het goede
Dat brengt mij tot een laatste kanttekening. In mijn verkenning is duidelijk geworden dat gebedsbewegingen vaak nauw verbonden zijn met (verlangen naar) opwekking en vernieuwing. Gemeenteleden die de nadruk leggen op meer gebed, ook samen, voelen zich meestal verwant met verlangen naar réveil. Soms is er ook echt een nieuw Pinksteren, waarbij rijkelijk wonderen en tekenen gebeuren. In onze tijd zijn er ook verhalen te over vanuit de arme niet Westerse kerken. De traditionele kerk zal vaak een intuïtieve afweerreactie ontwikkelen, maar doet zichzelf daarmee zeer te kort en loopt het risico op het uitdoven van de Geest (1 Tess. 5:19 e.v.). Onderzoek alles en behoud het goede! Zonder allergische reactie is juist de katholiciteit en de eeuwenlange wijsheid van de kerk dan heel kostbaar om ontsporingen en christelijk heidendom tegen te gaan en tegelijkertijd het verlangen naar en de verwachting van God te voeden.
Ds. Wim Terlouw is gemeentepredikant in de Protestantse Gemeente in Dronten
- Raadplegingen: 4217