34e jaargang nr. 1 (sept.2019)
thema: Zin in werk

Jasper van Schaik
De gezusters Horen en Doen
Lucas 10:25-42

Als een wetgeleerde in Lucas 10 Jezus op de proef stelt en hem vraagt wat hij moet doen om deel te krijgen aan het eeuwig leven, zegt hij: ‘Heb de Heer, uw God lief met heel uw hart en met heel uw ziel en met heel uw kracht en met heel uw verstand’ (Deuteronomium 6:5) en ‘uw naaste als uzelf’ (Leviticus 19:18). Opvallend is het citaat uit Deuteronomium. Daar staan de geboden om te doen nadrukkelijk in verband met het horen ervan. ‘Hoor Israël! De Ene is onze God, de Ene alleen!’ De God uit één stuk zoekt een volk uit één stuk, dat hoort en doet. Waarachtige barmhartigheid kan immers alleen van de Barmhartige zelf geleerd worden. Daarom zijn horen en doen één. Lucas stelt horen en doen aan ons voor als twee zussen. Maria en Marta. De gezusters Horen en Doen.

Wanneer Jezus zomaar in hun dorp verschijnt, reageren Marta en Maria verschillend. Marta ontvangt Jezus, en met Jezus komt er veel zorg en drukte in haar huis, waarvoor zij in rep en roer raakt. Maria vindt zichzelf aan de voeten van rabbi Jezus. In de eeuwen die volgen zullen de gestaltes van Marta en Maria telkens als twee onderscheiden reacties op de komst van Christus herkend worden. De kerkvaders herkenden Marta en Maria in het ‘vita activa’ en het ‘vita contemplativa’. De ene gestalte wijdt zich geheel aan het contemplatieve leven, zij geeft haar oren aan God. De andere gestalte schenkt haar handen en voeten aan zijn koninkrijk. De één dringt door in geheimen die zelfs de engelen niet kennen. De ander laat zich op een goede dag brengen waar zij niet heen wil, om de zeven werken van barmhartigheid te doen.

Gescheiden zussen?
Wanneer ontmoeten Marta en Maria elkaar zoals Jacob en Esau, die elkaar ten langen leste omhelsden? Heeft Benedictus de zussen Horen en Doen kunnen herenigen? Of was het Luther, toen hij de bakkers hun roeping gaf? Of Bonhoeffer, op de valreep, als hij stelt dat alleen de gelovige gehoorzaamt en alleen de gehoorzame gelooft? Of blijven de twee zussen tot in hun ouderdom van elkaar gescheiden? In dat geval dreigt Marta verontwaardigd aan het kortste eind te trekken en aan veel zorgen en drukte ten onder te gaan. Zie vandaag onze burn-outmaatschappij.
Wat Marta overkomt, lijkt op de gelijkenis van het zaad en de akker. Een deel van het zaad valt tussen de distels, en het zaad komt op, maar de distels verstikken het zaad. Die distels, legt Jezus dan uit, dat zijn de mensen die wel horen, zoals Marta, maar gaandeweg worden ze verstikt door zorgen en ze raken niet volgroeid, omdat het Woord van de Heer door hun zorgen, door de distels, wordt overwoekerd. De zorgen verhinderen dat het Woord tot volle wasdom komt.
Daarom roept Jezus Marta. Op z’n Bijbels. Tweemaal klinkt haar naam. Zoals Abraham geroepen werd. En Jacob. En Mozes. En Samuel. En Saulus. Zij allen werden geroepen om te horen én te doen. In deze volgorde. Zij allen werden geroepen tot ver voorbij hun eigen horizon. Marta wordt geroepen voorbij de horizon van haar zorgen en drukte over vele dingen. Zij wordt geroepen tot de ultieme zorg, die Maria al draagt. Maria laat zich niet verdelen door allerlei zorgen, zij heeft slechts één ultieme zorg, dat zij het goede deel kiest. Dat zij Jezus hoort spreken, de man uit één stuk.
Jezus zegt: ‘Maria heeft het beste deel gekozen, en dat zal haar niet worden ontnomen.’ Wat zou Maria dan hebben gehoord, wat haar niet meer ontnomen werd? Laat dat het geheim zijn van allen die Jezus hebben gehoord. Misschien lichten de Emmaüsgangers een tipje van de sluier op als ze lyrisch roepen: ‘was ons hart niet brandend in ons, toen hij onderweg met ons sprak, toen hij voor ons de Schriften opende?’
Ondertussen blijft de vraag of en hoe Marta en Maria herenigd kunnen worden? Alle inspanningen van Benedictus, Luther en Bonhoeffer ten spijt, zien wij de twee zussen niet telkens weer hun eigen wegen gaan? Bijvoorbeeld in de kerk die wel in actie kwam voor sociale gerechtigheid, maar niet meer aan de voeten van Jezus zat. Of in de kerk die wel gregoriaans kon zingen, maar geen onderdak aan de vluchteling bood. Of in een samenleving waarin spiritualiteit een hobby is geworden, en godsgeloof als een bedreiging wordt gezien wanneer zij een al te stevig fundament vormt. En in een burn-outerige maatschappij die haar honderdduizenden verslaat? Gaan Marta en Maria in onze gefragmentariseerde levens ook niet steeds weer uiteen, omdat wij hen niet voorgoed weten te verenigen? Moeten we na vele eeuwen, of vanwege de verdeeldheid in ons eigen leven, over Marta en Maria concluderen: ‘East is East, and West is West, and never the twain shall meet.’

Niet zonder elkaar
De ene zus is de ander niet. Marta lijdt een gebrek dat Maria niet lijdt. Maria lijdt misschien meer gebreken dan Marta, maar zij heeft het ene goede deel gekozen dat van haar niet zal worden weggenomen. En ze hebben altijd elkaar nog. Wat Marta nog niet heeft, heeft Maria al wel. Wat Maria misschien vergeet, heeft Marta al gedaan. Horen en doen zijn nog altijd twee zussen. Ze kunnen vaak niet met elkaar, maar ze kunnen zeker niet zonder elkaar. Marta en Maria staan beiden open voor Jezus. En het lijkt juist door de aanwezigheid van Jezus dat de verhouding tussen beide zussen gespannen raakt. Zou dit kunnen betekenen dat ieder domein van ons leven openstaat voor Jezus en dat juist zijn tussenkomst de verhoudingen op scherp zet? Dan kan de frustratie van Marta in het hoopvolle perspectief van de roeping komen te staan en wordt Maria’s luisteroefening des te meer belovend.
 Wanneer Jezus verschijnt, komt er een tendens naar eenheid in het leven, lijkt Lucas ons te willen vertellen. Horen en doen worden spanningsvol op elkaar betrokken. De God uit één stuk zoekt een volk uit één stuk. Op het eerste gezicht lijkt het contrast tussen Marta en Maria door de tussenkomst van Jezus alleen maar scherper te worden. Bij nader inzien blijkt dat Jezus de gezusters Horen en Doen sterker bij elkaar betrekt. In dit licht hebben wij de pogingen van Benedictus, Luther en Bonhoeffer zeer te waarderen. Laat Maria weer onze beschermvrouwe zijn in een tijd waarin haar zus Marta het initiatief lijkt te nemen. Laten we elkaar in ieder geval het beste deel gunnen!

Drs. J.W. van Schaik MA is predikant (PKN) van de Andreaskerk in Dordrecht. Mailadres: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.