34e jaargang nr. 2 (nov. 2019)
thema: Humor en geloof
Douwe de Roest
‘Seize your moment?’
1 Samuël 24
Nadat David lange tijd achtervolgd is door Saul doet zich een buitenkansje voor, wanneer Saul zich in de buurt van En Gedi terugtrekt om zijn behoefte te doen. David kan Saul nu verslaan. Het koningschap ligt voor het grijpen. Maar doet hij het?
Je zou dit een grappig, humoristisch en stérk verhaal kunnen noemen. De oude koning Saul kan op een kwetsbaar moment te kakken worden gezet en, in zijn hemd staand, het koningschap verliezen. Voor wie het leest – en soms voor het eerst ontdekt dat een verhaal als dit in de Bijbel staat – is dit een klucht met onderbroekenlol. Maar bij herhaalde lezing valt juist op hoe bloedserieus dit verhaal is.
Een parabel
Om de gemeente hierin mee te nemen heb ik een verhaal geconstrueerd, over twee meisjes van nu. Ze zitten op de middelbare school, de een in de vierde, de ander in de vijfde. Noem ze Davina en Selina en hun rollen in dit verhaal zijn duidelijk. Het zijn twee populaire meisjes, en juist daardoor hebben ze al een tijd een onuitgesproken ruzie met elkaar. Selina is de laatste tijd meerdere keren fel uitgevallen, naar een leerkracht, naar vriendinnen en haar vriendje, maar vooral een paar keer fel naar Davina.
En dan, op een middag, zit Davina met een paar vriendinnen thuis na schooltijd en ontvangt een whatsapp-berichtje. Het is het vriendje van Selina. Hij deelt een gênante foto van haar en zegt: hier, zie maar wat je ermee doet. Haar vriendinnen stemmen in: dat moet je verspreiden, dit is je kans om haar terug te pakken, die moet je niet laten lopen. We hadden toch gezegd dat jóuw kans zou komen?
Hiermee wordt volgens mij duidelijk dat of een verhaal humor bevat of niet, afhangt van het perspectief. Voor wie bovenstaand verhaal op het schoolplein hoort is het een sappig verhaal. Het leven gaat daarna meteen weer verder. Voor de meiden die het aangaat is het – in potentie – een tragedie. Zo zit het ook met dit stuk uit het leven van David en Saul. Voor ons lijkt het één van de sappigste verhalen uit de Bijbel: een steeds wredere Saul wordt dan wel gespaard, maar toch vooral goed in de zeik genomen. Daar mogen we ook om lachen. Maar wel in het besef dat voor henzelf álles op het spel staat.
Een buitenkansje
Bij deze tekst zijn vele invalshoeken mogelijk. Zelf heb ik de tekst in eerste instantie ervaren als een tekst over verzoekingen in de woestijn (er volgen meteen hierna nog twee van zulke verzoekingen voor David) en over omgang met buitenkansjes. Moet en mag je een buitenkansje zien als een wenk van God in ons alledaagse leven, of ligt dat ingewikkelder?
De buitenkans hier is dat Saul zijn grotere leger even verlaat en precies de grot betreedt, waar David zich met zijn mannen bevindt. Misschien dat het de spanning is, die ervoor zorgt dat hij verlichting zoekt. De spanning zal er bij David meteen goed in hebben gezeten: als hij nú ontdekt wordt, is het afgelopen. Maar de spanning draait om in een buitenkans. Als Gód nu even met ons is, dan is er veel mogelijk.
Irritant is de tekst hierin, want dit soort buitenkansjes zijn er ook in ons eigen leven. We zijn geneigd met David mee te juichen, mocht hij Saul hier hebben verslagen. Maar is de God van Israël een God van buitenkansjes? Of laten we de vraag scherper stellen: wordt God zichtbaar in de buitenkansjes, of wordt Hij zichtbaar in hoe wij, mensen op aarde, omgaan met dit soort verzoekingen?
Wanneer een buitenkansje zich voordoet, zijn we geneigd om te zwichten. En zelfs om te zeggen: dit is zo bijzonder, dit staat in de sterren geschreven, het moet van God zijn. Maar is dat zo?
Coco
Een soortgelijke vraag komt aan de orde in de Disneyfilm Coco (2017); een hartverscheurende film over familie, muziek, dementie en zorgen voor onze doden. Hoofdpersoon is Miguel, die droomt van een grote carrière als gitarist en zanger, in navolging van zijn grote voorbeeld Ernésto de la Cruz die als motto heeft: Seize your moment. Grijp je kans. Dat wordt ook Miguels lijfspreuk. Maar gaandeweg de film blijkt die beroemde zanger Ernésto de la Cruz een verleidelijke bedrieger. De liedjes waarop heel zijn carrière is gebaseerd heeft hij gestolen van zijn boezemvriend, die hij op een cruciaal moment heeft vergiftigd. Die lijfspreuk, seize your moment, wijst opeens naar dát moment. En Miguel ontdekt wat ‘grijp je kans’ eigenlijk wil zeggen. Een God die zó werkt – met buitenkansjes, te mooi om waar te zijn – zou zomaar eens een bedrieger en beproever kunnen zijn.
Verzoening
De voorspelling die David wordt voorgehouden luidt, dat God de vijand zal uitleveren zodat David kan doen wat hem goeddunkt. Wat betekent dát dan? Naar mijn idee speelt de tekst ook met deze profetie. Die komt namelijk wel degelijk uit, maar op een andere manier dan de soldaten dachten. David zal doen wat hem goeddunkt. Aangespoord door zijn soldaten komt hij dichtbij, maar besluit hij na één klein stuk mantel dat hij niet kan doorgaan. Saul doden kán niet van God zijn. Maar een stuk mantel komt wel van pas als bewijs.
Wat David goed lijkt, is kwetsbaarheid, nederigheid en een poging tot verzoening. David volgt Saul naar buiten, roept hem, knielt en buigt. De situatie draait om: nu is het Saul die een buitenkansje krijgt.
In de verhalen die beiden vertellen speelt groepsdruk een grote rol. Saul zit achter David aan, niet vanwege iets wat David heeft gedaan, maar door wat iedereen aan het hof hem heeft aangepraat en door wat in zijn eigen hoofd is gaan spoken. David wilde Saul nog bíjna doden onder de druk van zijn soldaten. Hier zit ook de ingang voor wie zich niet direct in de positie van David of Saul voelt staan: langs de zijlijn heeft íeder mens een cruciale rol in de woorden die we kiezen.
Wat David uiteindelijk doet is de beproeving weerstaan en er zelfs boven gaan staan. Hij brengt een tot nu toe steeds doordraaiende cirkel van kwaad tot een eind, door een persoonlijke ontmoeting te organiseren, van aangezicht tot aangezicht. David zal in de ogen van Saul tot een tegenstander van groot formaat zijn gegroeid, maar nu staan ze kwetsbaar tegenover elkaar. Dat doorbreekt het wantrouwen. David zegt oog in oog: er ís geen gevaar. We staan niet tegenover elkaar. Zó vult David de profetie in. Zó grijpt hij zijn kans: hij grijpt de kans om het kwaad over en weer te doorbreken.
Zo wordt een op het oog grappig verhaal een existentiële ervaring voor beiden, waarin ze nader tot elkaar komen. David komt zijn beproeving onder ogen, Saul is voor het eerst eerlijk over wat hij heeft gedaan en over hoe het er voorstaat met zijn koningschap. Het is het begin van verzoening.
D.H. de Roest MA is predikant in de Protestantse Gemeente Kapelle-Biezelinge-Eversdijk. Mailadres:
- Raadplegingen: 2347