33e jaargang nr. 4 (maart 2019)
thema: Kan er uit Nazaret iets goeds komen?

J.K. Gelderloos en B. Nobel
Verbonden met de dorpskerk

Dorpskerken kunnen beschouwd worden als toonbeeld van continuïteit. Dat komt tot uiting in het gebouw dat – soms al eeuwen – in weer en wind de stormen van de tijd doorstaat. En in de lofzang die gaande gehouden wordt, ook al veranderden de taal, de theologie en de klanken. In veel middeleeuwse protestantse kerken klonk ooit de Latijnse taal en Gregoriaans gezang – en soms nu weer. Waar ooit psalmen op hele noten werden gezongen, klinken er Psalmen voor nu. Daarmee zijn dorpskerken ook plekken van verandering, soms heel geleidelijk, soms hals over kop.
Vaak zie je de geleidelijke ontwikkeling en de continue verandering pas achteraf. Dan zie je hoe het denken over de positie van kerk en religie in de samenleving meandert met maatschappelijke ontwikkelingen en de tijdsgeest. Bijvoorbeeld hoe de opkomst van de verzorgingsstaat ertoe heeft geleid dat verschillende functies meer een verantwoordelijkheid van de overheid zijn geworden dan van de kerk. Dat werkt weer door in hoe we kijken naar de taak van de kerk in de samenleving.
Tijdens mijn promotieonderzoek bij de Protestantse Theologische Universiteit naar dorpskerken keek ik naar de rol van kerken in het dorpsleven. Ik deed veldwerk in dorpen in Groningen en Brabant (zie: Sporen van God in het dorp, nieuwe perspectieven voor kerken op het platteland). In Protestantse gemeenten in twee heel verschillende contexten, zowel sociaal-economisch als geografisch, als religieus. Maar in beide case studies zag ik hoe het kerkelijk leven gevormd wordt door ontwikkelingen op het gebied van oecumene en de opkomst van de participatiesamenleving. Maar ook hoe de groeiende onbekendheid met kerk en geloof enerzijds leidt tot onwennigheid en anderzijds tot onbevangenheid en nieuwsgierigheid.
In mijn onderzoek stond de vraag centraal: ‘welke rol spelen de kerken in het dorpsleven?’ Die vraag klinkt ook door in de verhalen van de vier dorpskerken in dit themanummer. Het is essentieel om die vraag met een zekere regelmaat te stellen, omdat het kerken verbindt met hun context, met de plek waar ze vieren, bidden, zorgen en leren. Het is voor elke dorpskerk van groot belang om de context goed in beeld te hebben, te zien wat er speelt en wat mensen bezighoudt. Want dan is het mogelijk om je als kerk te verbinden met mensen, hun levensverhaal en hun levensvragen.

Vormen van verbinding
Ik ontdekte dat er verschillende manieren zijn waarop mensen zich verbonden kunnen voelen met de kerk. Verbondenheid uit zich niet alleen in kerklidmaatschap, maar er is een grotere groep mensen die zich verbonden voelt met kerk. De Britse theoloog David Walker onderscheidt vier modes of belonging. In de eerste plaats voelen mensen zich verbonden met de gemeenschap, doordat ze elkaar kennen en verhalen en soms ook een heel verleden delen. In de tweede plaats zijn mensen verbonden via de regelmatig terugkerende activiteiten zoals kerkdiensten, maaltijden en groepen. Maar er zijn ook mensen die verbonden zijn met de kerk via incidentele evenementen als kerst, een feestweek of een dodenherdenking. Ten vierde voelen mensen zich verbonden met het kerkgebouw. Dat zijn niet alleen de regelmatige kerkgangers, maar ook dorpsbewoners en voorbijgangers. Daarnaast ontdekte ik dat ook de factor tijd een rol speelt, zeker in dorpskerken speelt de verbondenheid met het verleden een grote rol. Ten slotte creëert geloof een verbondenheid die tijd en plaats overstijgt. Ook mensen die niet bij een kerkdienst kunnen zijn, kunnen wel verbonden zijn in gedachten en in gebed.
We zien een aantal van die vormen van verbinding terug in de beschreven dorpskerken. In Thailand ligt er nog nauwelijks kerkgeschiedenis, er staat geen eeuwenoud gebouw. De gemeenschap is nog jong. Hier ontstaat de verbinding bij het verhaal wat gedeeld wordt en waardoor gemeenschap ontstaat. In Westerbroek begint het met de plaats van het kerkgebouw. De ruimte die daar geboden wordt brengt mensen samen, waardoor verbinding ontstaan tussen verschillende groepen. Vanuit die verbinding tussen mensen kan het verhaal verteld worden. In Daarle is de verbinding tussen mensen een gegeven, de kerk fungeert daar als ontmoetingsplaats en het kerkblad houdt de dorpsbewoners op de hoogte van het wel en wee. In Uitwijk en Waardhuizen zijn het diverse activiteiten die kerk en dorp en daarmee mensen met elkaar verbinden. De vraag ‘waarom doen we dit als kerk?’ wordt beantwoord met: omdat Jezus ook zo leefde en de mensen liefhad, wie en hoe ze ook waren.

Dorpskerken in beweging
De Dorpskerkenbeweging wil dorpskerken stimuleren in de theologische doordenking van wat een dorpskerk is en hoe dorpskerken zich kunnen (her)verbinden met het dorp. We willen een beweging vormen van dorpskerken die verhalen delen en de vragen bespreken die relevant zijn voor kerk-zijn op het platteland. Hoe kan je als kerk van betekenis zijn rond thema’s als landbouw, eenzaamheid en duurzaamheid? Maar ook wat betekent de marginalisering van de kerk in de samenleving voor kerk-zijn? Want of er nu vijftien mensen in de kerk zitten of honderdvijftig, de marginalisering roept vragen op. We zijn voorbij de vanzelfsprekendheid en dat is een kans. Een kans voor herbezinning op vragen als: wat is een dorpskerk en waar ben je als dorpskerk toe geroepen?
Dit themanummer van Kontekstueel laat goed zien hoe kerken op verschillende manieren aan kunnen sluiten bij wat het dorp nodig heeft. Elke kerk kiest daarmee ook haar insteek vanuit Bijbelse noties. In Westerbroek is het een klein groepje dat op zondag in de kerk zit. Maar zoals uit het verhaal van Westerbroek blijkt, kan ook een kleine groep sterk verbonden zijn met het dorpsleven. In Westerbroek is gekozen voor dienstbaarheid. Vanuit die houding van dienstbaarheid gaan letterlijk en daarmee figuurlijk de deuren van de kerk open. In andere dorpen speelt de kerk een centralere rol in het dorpsleven. In Daarle is noaberschap niet weg te denken waardoor kerk en dorp nauw met elkaar verweven zijn. Hier passen woorden als gemeenschap en meeleven bij. In Uitwijk en Waardhuizen identificeren de dorpen zich sterk met Jezus Christus. Ook Hij kwam uit een klein dorp. Juist omdat leven in een klein dorp ook kan knellen, kiezen zij voor de boodschap dat je je door Christus gekend mag voelen – je mag zijn wie je bent. In het boeddhistische Thailand ervaart de dorpskerk vreemdelingschap binnen het dorp, maar dit maakt tegelijkertijd het gevoel van verbondenheid binnen de kerkgemeenschap heel groot. De gemeenschap voelt als een nieuwe familie. Mensen voelen zich geroepen het verhaal van Jezus, van bevrijding te delen. Hier passen woorden als gemeenschap en meeleven bij.
De positie van de kerk in de lokale samenleving kan verschillen. Maar in alle verschillende dorpen zie je een proces van bewustwording en (her)ontdekking van wie we zijn als kerk en waartoe we zijn geroepen. De kerk maakte misschien eerder op een natuurlijke wijze deel uit van het dorpsleven, maar misschien is een positie in de marge wel een zegen. Het noopt tot zelfreflectie en tot herbronning en van daaruit kunnen nieuwe verbindingen tot stand komen. Zo is de dorpskerk een plek van continue verandering, die verleden, heden en toekomst met elkaar verbindt.

Op www.dorpskerken.nl vindt u verhalen, werkvormen en doordenking. Hier kunt u zich ook inschrijven voor de nieuwsbrief. Daarnaast kunt u contact opnemen met een dorpskerkambassadeur.

Dr. Jacobine Gelderloos is werkzaam als projectleider dorpskerkenbeweging bij de Protestantse Kerk in Nederland.
Mailadres: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.

Ds. Betsy Nobel is aangesteld als dorpskerkambassadeur in midden-Nederland van de dorpskerkenbeweging bij de Protestantse Kerk in Nederland. Ze is predikant in de dorpen Terwolde en De Vecht. Mailadres: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.