nr4 • 2009 • Kroniek

april 2009 (23e jaargang nr. 4)

Kroniek

Spinazie, spinazie!
drs. P.J. Verhagen

We hebben ons de voorbije tijd weer heerlijk kunnen opwinden over de kerk en sommigen van haar vertegenwoordigers. De lezer onderkent vast wel het cynisme in deze zin; zo is het ook bedoeld. Want de meeste van de gebeurtenissen die ik hierna zal noemen zijn vooral diep treurig, en bevestigend voor het idee bij buitenstanders dat er echt wel belangrijker zaken te doen zijn dan waar die mensen van de kerk zich mee onledig menen te moeten houden.

Zo kregen we van doen met Benedictus, paus te Rome, die zich met al zijn leerstellige onfeilbaarheid kwam te vergalopperen rond de uitspraken van ene Richard W., toen nog te Argentinië maar Brit van geboorte (Er is toch altijd wel wat met bepaalde types die menen uit te moeten wijken naar een land als Argentinië?). We hebben dhr. Richard W. een en ander maal op de tv kunnen zien. Zonder een spier te vertrekken deed hij zijn uitspraken. Een rel dus, geheel terecht. Al blijkt dhr. B., paus te Rome teleurgesteld te zijn over de harde reacties vanuit eigen kring. Maar er zijn nu eenmaal grenzen, lijkt me, ook aan het doen en laten van een paus! De eminente geleerde Wils te Nijmegen trok zijn consequenties. Mij kwam dat overtuigend over; zo kan het niet. Maar het geheel was weer fraaie reclame voor ‘de goede zaak’.

‘… dat het opnieuw dom was’
Inmiddels heeft de paus in wat een persoonlijke brief heet aan de bisschoppen (het volk hoort het wel van hen, of leest het in de krant) commentaar gegeven bij het gebeurde. Hij verklaart vooral de beweegredenen om het zwaarste middel dat de kerk heeft, te weten excommunicatie, ongedaan te willen maken. Dat zoiets een signaal zou kunnen zijn naar de samenleving die beter zou moeten kunnen omgaan met radicale groepen help ik de paus hopen. Dat motief als zodanig raakt me wel. Maar om de ‘Williamson case’ een onvoorziene ‘mishap’ te noemen, een (bedrijfs)ongeval of ongeluk(je), en dat af te doen met de les dat er ook door het Vaticaan voortaan beter op het internet gekeken moet worden, en dan ook nog zeggen dat je bedroefd bent dat mensen boos tegen je hebben gedaan - daarmee schuift hij volgens mij met schuld en verantwoordelijkheid - dat getuigt nu weer niet al te sterk voor het nemen van verantwoordelijkheid! Ondertussen is zijn eerste verwijzing naar de Schrift naar Lucas 22:32, Petrus die zijn broeders versterken zal; even de posities markeren! Primaten steken dan hun borst vooruit of laten hun achterwerk zien. Er is trouwens een mooie uitspraak van St. Bonaventura: Hoe hoger een aap klimt, des te meer zie je zijn achterwerk’.

‘… dat het toch niet goed was’
Dan was er het even onbegrijpelijke als onnodige, onbesuisde optreden van dhr. Andries K. werkzaam bij de EO. Die was kennelijk van mening, gegeven zijn BN-status, dat de natie er wel op zat te wachten om nu eindelijk eens van hem te horen hoe hij het scheppingsverhaal gelooft. Nou, dat hebben we geweten en we hebben met z’n allen weer een onuitwisbare indruk achtergelaten van adequaat getuigen. Jawel, het is nog steeds cynisch bedoeld, nog een beetje erger zelfs. Kijk, volgens mij heeft het hoegenaamd niks met het scheppingsverhaal als zodanig te maken. Alhoewel, dat is wellicht te sterk gezegd. Maar er is denk ik meer aan de hand. Dhr. Andries K. maakt in de loop der jaren een geloofsontwikkeling door, zoals iedereen (hopelijk). En in dat kader is er, vermoedelijk al langer, een verschuiving gaande van een meer onpersoonlijke, manipulatieve geloofsrelatie naar een meer persoonlijke geloofsrelatie. In dat kader verandert ook het godsbeeld van een allesbepalende allerhoogste naar een vooral als persoonlijk beleefde God, die niet dwingend van alles oplegt of afdwingt, maar ‘verborgen omgang’ zoekt en aanbiedt. Met zo’n ontwikkeling gaan op den duur de oude resten eraan omdat ze niet meer als passend worden ervaren. En dan wordt ook het scheppingsverhaal anders gelezen, rijker, dieper, overtuigender ook! Dus dat gunnen wij dhr. Andries K. van harte, dat is bepaald het punt niet. En dat zoiets consequenties heeft voor hoe je met anderen communiceert, dat je dan zelf ook minder dwingend wordt (hij gebruikte toch in zijn verklaring het woord ‘dwang’ of ‘dwingend’ waarmee hij zijn directe omgeving met zijn opvattingen belast had?), ja dat is een van de mooie veranderingen die geloven in een mens teweeg kan brengen. Geweldig, maar ja daar had niemand het over.
Vervolgens kregen we een hoop ‘gehannes’, excusez le mot, te zien van mensen die het dan moeten opnemen voor, of verdedigen, of uitleggen, of wat ook maar. En die gaan me toch hakkelen, stotteren, zodat ze zich helemaal vastdraaien en er niet meer uitkomen. Een makkelijke prooi voor bijvoorbeeld een man als ex-voetballer Mulder, wiens god zoals wij kunnen vermoeden klein en rond is. Ja, die kun je natuurlijk niet pareren met te zeggen dat god misschien wel eens groot en een vierkante cirkel zou kunnen zijn. Dat schiet niet op.
Ondertussen, je zou bijna gaan twijfelen of de Heer werkelijk wel gezegd heeft dat als het erop aan komt je niet hoeft te twijfelen wat je zeggen moet, want de Geest zal het je ingeven. Mediatraining is kennelijk wel een noodzakelijke maar niet afdoende voorwaarde. Nee hoor, aan het woord van de Heer hoef je helemaal niet te twijfelen. Het is gewoon ‘die ure’ niet, het gaat eigenlijk nergens over, althans niet gezien in het licht van het Evangelie. Maar beschamend is het wel. Op andere schaal is het natuurlijk het probleem van ons allemaal. Hoe op een goede manier onder woorden te brengen wat ons beweegt in hoe en wat we geloven? De meesten van ons doen het zonder mediatraining en komen een heel eind. En toch, je zult maar op straat lopen en een microfoon onder je neus geduwd krijgen. Dan worden er alleszins begrijpelijke en goedbedoelde dingen gezegd, maar o, o, o, ik kon af en toe wel onder de bank kruipen van schaamte.
En dan viel die folder in de bus, ‘Evolutie of schepping’; een sterk staaltje van missionaire bevlogenheid. Nog steeds cynisch bedoeld? Jazeker. Wie van ons gelooft (in) de bijbel? Niemand, mag ik hopen. Wat wij geloven, belijden wij in de 12 artikelen (ik probeer het een beetje oecumenisch, open te houden) . Daar staat niets over ‘de bijbel geloven’. Dus je moet om te beginnen op je woorden letten. Die folder gaat volgens mij dan ook niet over ‘wat wij geloven’, maar over ‘hoe wij geloven’, en hoe daarin, in hoe we geloven, woorden, zinnen, teksten functioneren. Maar dat onderscheid maakt de folder niet en dus worden we met z’n allen op het verkeerde been gezet. Dat laat ondertussen onverlet dat het natuurlijk prikkelend en uitdagend blijft om je overtuigingen op het punt van schepping, regering en onderhouding te toetsten en onder woorden te brengen. Een puntje nog daarom. Wij zijn niet de godsdienst van het boek. Dat is de islam. Wij zijn ook niet de godsdienst van Israël als Gods volk en land. Dat is het Judaïsme. We zijn de godsdienst van de Zoon van God die de Messias is, althans zo typeert kort Küng de drie profetische religies. Of de typeringen helemaal precies zijn, weet ik niet goed, maar de contrasten zijn duidelijk genoeg en veelzeggend.

… dat het diep treurig was’
Ernstiger, dramatischer en afgrijselijker daarentegen vond ik de briefwisseling tussen ds. Geluk te Rotterdam en ds. Lam te Ridderkerk in De Waarheidsvrienden 5 t/m 7 dit jaar. Onthullend zei iemand me, onthutsend vond ik het. Gelukkig geen hetze in de media, hopelijk heeft niemand het gelezen, behalve dan de lezers van De Waarheidsvriend natuurlijk; ja, die hebben af en toe heel wat te doorstaan, maar dat is ook wel weer goed, want zo is immers de realiteit. Ik heb mij trouwens al wel vaker ernstig zorgen gemaakt over teksten van ds. Geluk in Ecclesia. Ik had opnieuw de aanvechting om mijn abonnement op dat blad onmiddellijk op te zeggen; er zijn grenzen. Ware het niet dat het abonnement mij jaren geleden geschonken werd door een uiterst dierbare, al jaren terug overleden vriend in de Heere. Ik ben vast niet zo deftig en fijnbesnaard als ds. Geluk. Ik heb maar een eenvoudig idee: zo praat je niet over de kerk, tenminste als er nog ergens in je ziel een spat liefde over is voor de kerk. Vanwaar al die bitterheid? Die heeft de kerk niet verdiend, en wat belangrijk is, die heeft de Heer van de kerk zeker niet verdiend. We kennen in de psychologie twee typen problemen die uiteindelijk dezelfde kern hebben. Het manifesteert zich op godsdienstig terrein in een houding die of altijd terugblikt, naar hoe het (onvervangbaar beter) was, of behoorde te zijn, of die altijd vooruitblikt, zo zal het eenmaal zijn. Het probleem van beide posities is dat ze geen raad weten, geen verantwoordelijkheid kunnen of durven nemen voor het heden! Jammer.

‘… dat het helemaal niet zo mooi was’
Dan even nog terug naar de EO. Er was ook nog dhr. Arie B. die in glossy lifestyle magazine Linda zijn goddelijk lijf laat zien in bijna Adamskostuum, althans zo wordt gezegd. Kennelijk een kind in een heel groot, mooi lijf, tenminste als we moeten geloven dat dit vooral terug te voeren zou zijn op naïviteit. Niet dat ik dat geloof, want ik ben niet zo naïef. Dus in het kader van herwinnen van vertrouwen bij de achterban zou mijn eerste advies zijn op te houden met de vermoorde, naïeve onschuld te spelen, verantwoordelijkheid te nemen, het honorarium te openbaren en ter beschikking te stellen aan een goed doel, en actief na te gaan of en zo ja waarom mensen zich in deze beschadigd voelen. Dat laatste is mede afhankelijk van het themanummer L’Homo van het blad Linda, waarvan inhoud en verschijningsdatum nog niet bekend zijn (op 14 maart 2009). Wat zou er aan de hand kunnen zijn? Er zijn verschillende mogelijkheden. Dhr. Arie B. heeft een complexe verhouding tot seksualiteit. Dat kan heel leerzaam zijn, want de kerk heeft in vele opzichten een complexe verhouding tot seksualiteit en dhr. Arie B. zou daar een exponent van kunnen zijn. Ik denk nog aan wat anders. Het lijkt eerder op een gezagscrisis bij de EO. Sinds enige tijd is er een wisseling van de wacht, een nieuwe, jonge directeur; ik ken de details allemaal niet. En nu worden de verhoudingen op de proef gesteld. Wie heeft het hier voor het zeggen? Hoe ver kunnen we gaan? Hoe en wanneer laat hij zijn tanden zien? Dat is trouwens ook een aspect van hoe wij geloven: omgaan met gezagsdragers en autoriteit. Nou, dat weten we dan nu zo’n beetje. Dhr. Andries K. kwam er nog mee weg. Dhr. Arie B. niet. En nu vervangt dhr. Andries K. dhr. Arie B. in diens radioprogramma, fijne dag verder. En de nieuwe directeur ging met zijn collega op bezoek bij een van de ‘godfathers’ van de EO, ds. Hegger te Velp. Dat is voor iedereen een belangrijk signaal als het gaat om het markeren van posities. ‘Terugkerend naar huis voelden we ons gesterkt door de wijze woorden van een man Gods’, schrijft Arjan Lock; toe maar, even voor alle duidelijkheid!
Ik begrijp in deze niet goed de opstelling van ds. Bottenbley te Drachten. In de krant lees ik dat dhr. K. en dhr. B. beiden ‘persona non grata’ zijn in Drachten. Men wacht daar tot de storm over is gewaaid, stond er in mijn krant. Maar dan doe je toch iets raars. Met de metafoor van het weer ga je er kennelijk vanuit dat het vanzelf weer overgaat. Ik zou vanuit de Willow Creek gedachte, die ik een warm hard toedraag en die in Drachten van grote invloed is, een heel andere strategie hebben verwacht. Namelijk laten komen die twee, billen bloot, openbare schuldbelijdenis, in gang brengen van een proces van vergeving vragen en vergeven worden. Dat zou ook buitengewoon leerzaam en verrijkend geweest zijn voor de mannenconferentie waar een van beiden zou spreken, meen ik. 

‘… dat het tijd is om op te staan’
Heb ik nog iets anders te bieden dan cynisme? Jawel, iets wat inderdaad beter is en waardoor het weer kan gaan over dingen die er echt toe doen. Bill Hybels van Willow Creek, Chicago USA, hield onlangs een (voor mij) inspirerende en bemoedigende preek/toespraak over verontwaardiging. Hij refereerde aan de geschiedenis van Mozes en aan Popeye de ‘sailorman’. (Popeye is het mannetje van de spinazie!) Zijn vraag aan het gehoor was: Wanneer is iets voor u genoeg? Wat is er in de wereld waar u kapot van bent? Wat is er waarvan u zegt: nu is het genoeg, dit kan ik niet langer aanzien? Dat is verontwaardiging! David had ook zoiets toen hij zijn broers sprak in het legerkamp tegen over de Filistijnen; ho, eens even. Hybels gaat er vanuit dat wij allemaal wel zoiets hebben, of anders er naar zouden moeten zoeken. Voor zover wij ook in ons geweten door Jezus Christus veranderde mensen zijn, kan het niet anders of er is dit of dat, of zus of zo, waarover wij verontwaardigd raken en in beweging komen! Niet? Ga dan op zoek, bidt erom, doe iets, doe vrijwilligerswerk onder… Sta vervolgens niet verbaasd te kijken als je ontdekt wat het is. Maar sta op!
Het is een verontwaardiging die je deelt met de verontwaardiging in de hemel, zoals je ziet bij Mozes en David. Lied 308 uit de Evangelische Liedbundel (Opw. 382) is voor mij een lied vol verontwaardiging. Met ook het uitgesproken en o zo cruciale besef niet eerst naar de ander te willen wijzen, maar om te beginnen zelf te buigen. Verontwaardiging, het is een combinatie van ‘liefde en ijver’ (ook wel een gevaarlijk mengsel, ik geef het toe), zoals psalm 40 in de oude berijming zingt. ‘O Heer, kunt u nog aanzien hoe ….’. ‘Ontferm U Heer, vergeef ons Heer, genees ons Heer, en maak Uw kerk weer nieuw.’ Verontwaardiging, hoe zouden anders recht en gerechtigheid ooit weer kunnen stromen als water, als een altijd voortvloeiende beek (Amos 5: 24)? Dus houdt dat levend, als je het eenmaal gevonden hebt, gaat Hybels verder. Dat kan natuurlijk alleen door je erin te begeven, in datgene wat je verontwaardiging heeft gewekt; doe dat dan ook. Is het niet al eindeloos vaak geprobeerd, en mislukt? Natuurlijk, ‘het is niet nieuw, het is niet ‘anders’ of bijzonder en het is in het verleden meer gedaan. Oké, het is beslist niet vol te houden als er geen hoop zou zijn. Want hoe uitputtend kan het niet zijn om je in te zetten, voor je gevoel te vechten tegen de bierkaai. Nee, maar er is hoop. Jezus Christus is onze hoop.
Ik merkte opnieuw dat mijn opwinding, die ik beter niet moet verpakken in cynisme, meer van verontwaardiging heeft. Er zijn grenzen. Dit kan zo echt niet.